Ekstradycja – czym jest i jak się bronić?

Piotr Zemła
Adwokat

Ekstradycja polega na wydaniu osoby, będącej w dyspozycji polskich organów ścigania i polskiego wymiaru sprawiedliwości, innemu państwu, w celu przeprowadzenia przeciwko tej osobie (osobie ściganej) postępowania karnego lub do odbycia kary w państwie, które wnosi o wydanie. Wydanym może być obywatel obcego państwa, ale także – od 2006 r. –obywatel polski. Postępowanie ekstradycyjne jest dwuetapowe – o dopuszczalności wydania decyduje sąd, w postępowaniu dwuinstancyjnym, samo postanowienie o wydaniu osoby ściganej wydaje minister sprawiedliwości. Jeżeli sąd prawomocnie stwierdzi niedopuszczalność wydania, minister sprawiedliwości jest związany taką decyzją sądu. Z drugiej strony, minister sprawiedliwości może odmówić wydania osoby ściganej, co do której prawną dopuszczalność wydania stwierdził sąd.


Jak wygląda postępowanie ekstradycyjne?

Postępowanie ekstradycyjne, w praktyce, zaczyna się na skutek zatrzymania osoby ściganej międzynarodowym listem gończym. Do zatrzymania może dojść również na podstawie informacji o ściganiu zamieszczonej w bazach danych międzynarodowych organów policyjnych – Interpolu.

Po zatrzymaniu – przez Policję czy Straż Graniczną – państwo, które poszukuje osoby ściganej jest o tym informowane. Wówczas państwo, które ściga daną osobę składa wniosek o jej wydanie, powoduje to formalne rozpoczęcie procedury ekstradycyjnej.

Po złożeniu żądania wydania osoba ścigana jest obowiązkowo przesłuchiwana przez prokuratora. Istotnym jest, że prokurator jest także uprawniony do zabezpieczenia dowodów znajdujących się w kraju, co nadaje wyjaśnieniom osoby ściganej szczególnie istotny walor – mogą bowiem one wskazywać na istnienie takich dowodów i konieczność ich zabezpieczenia, np. przesłuchania świadków, którzy znajdują się w kraju (chociażby rodziny osoby ściganej, przebywającej w Polsce).

Po przesłuchaniu prokurator zobowiązany jest przekazać sprawę do sądu okręgowego, lecz w praktyce, bezpośrednio po przesłuchaniu, prokurator najczęściej kieruje do tego sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, na co pozwala art. 605 § 2 k.p.k. – stanowi on, że jest możliwe tymczasowe aresztowanie osoby ściganej na czas nie dłuższy niż 40 dni, jeżeli państwo obce wnosi o zastosowanie tymczasowego aresztowania przez stronę polską, a dodatkowo w państwie wzywającym wydano wyrok skazujący lub zapadła decyzja o tymczasowym aresztowaniu. Naturalnie, na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania służy zażalenie, a sąd nie jest związany treścią wniosku – może zarówno podzielić argumenty prokuratora i zastosować tymczasowe aresztowanie, może odmówić tymczasowego aresztowania, może również zastosować wszelkie inne środki zapobiegawcze, w tym – warunkowe tymczasowe aresztowanie (polegające na zamianie na poręczenie majątkowe w momencie jego złożenia, może być stosowane łącznie z innymi środkami zapobiegawczymi), czy choćby zakaz opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu czy zakazem jego wydania.

Przeczytaj też:  Prawo do odmowy składania zeznań?

W terminie 40 dni prokurator składa wniosek o stwierdzenie dopuszczalności wydania – powoduje to, że sąd może z urzędu, w dalszym zakresie stosować tymczasowe aresztowanie, aż do zakończenia procedury ekstradycyjnej (wyjątkiem jest, jasna rzecz, sytuacja, w której sąd, choćby nieprawomocnie, stwierdza prawną niedopuszczalność wydania, wówczas tymczasowe aresztowanie należy uchylić). Na każde postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania (lub w przedmiocie środków zapobiegawczych) zażalenie przysługuje na zasadach ogólnych, wynikających z art. 252 § 1 k.p.k.

Wbrew zapatrywaniu skarżącego, tymczasowe aresztowanie z art. 605 § 1 k.p.k. nie ma charakteru obligatoryjnego.
W toku postępowania ekstradycyjnego mogą zostać zastosowane nieizolacyjne środki zapobiegawcze, jeżeli będą one wystarczające dla zabezpieczenia prawidłowego toku tego postępowania oraz będą zapewniały realną możliwość wydania osoby ściganej państwu obcemu. Obowiązku stosowania tymczasowego aresztowania nie można opierać na przesłance z art. 258 § 2 k.p.k. Wprawdzie ma ona charakter samoistny, ale nie znosi fakultatywności decyzji co do tymczasowego aresztowania. – Postanowienie SA w Krakowie z 9.05.2014 r., II AKz 169/14.

Zastosowanie aresztu tymczasowego wobec osoby ściganej na podstawie przepisu art. 605 § 2 kpk nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia wniosku przez organ państwa obcego i od przedstawienia dowodów. Warunkiem wystarczającym jest zwrócenie się tego organu o wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i zapewnienie o prawomocnym wyroku skazującym lub o decyzji o tymczasowym aresztowaniu. – Postanowienie SA w Warszawie z 23.09.2005 r., II AKz 460/05.


Jakie przesłanki powodują niedopuszczalność ekstradycji?

Przepis art. 604 § 1 k.p.k. zawiera szereg przypadków, w których sąd ma obowiązek stwierdzić niedopuszczalność wydania. Te sytuacje to:

  1. osoba, której dotyczy wniosek jest obywatelem polskim (z zastrzeżeniem przepisów Konstytucji, które pozwalają na wydawanie polskich obywateli i umów międzynarodowych ratyfikowanych po zgodzie wyrażonej w ustawie, które to 
    w ramach źródeł prawa znajdują się wyżej, niż ustawa zwykła), lub korzysta w Polsce z prawa azylu,
  2. czyn, w związku z którym państwo obce domaga się wydania, nie stanowi przestępstwa w Polsce,
  3. nastąpiło przedawnienie karalności,
  4. prawomocnie zakończono postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby,
  5. wydanie byłoby sprzeczne z polskim prawem,
  6. zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może zostać orzeczona kara śmierci,
  7. zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej,
  8. wniosek o wydanie dotyczy osoby, która ścigana jest za popełnienie przestępstwa bez użycia przemocy, z przyczyn politycznych.
Przeczytaj też:  Czy wyrok nakazowy jest wyrokiem skazującym?

Wymóg podwójnej karalności oznacza, że wydanie może nastąpić tylko wówczas, gdy czyn, w związku z którym państwo obce wnioskuje o wydanie, stanowi także przestępstwo wg prawa polskiego. Jeżeli odpowiedź na to pytanie jest negatywna, wydanie nie może nastąpić.

Wśród spraw prowadzonych przez zespół Kancelarii znajdują się postępowania ekstradycyjne, w których Sądy stwierdzały o niedopuszczalności wydania klienta kancelarii.

Badanie warunku podwójnej karalności polega na porównaniu opisanych we wniosku ekstradycyjnym znamion przestępstwa do przepisów krajowego prawa materialnego określającego typy czynów zabronionych i przewidujące za nie sankcje krajowe. Podwójna przestępczość czynu (karalność w Polsce i państwie domagającym się wydania sprawcy) zachodzi nie tylko wtedy, gdy w prawie polskim przewidziany jest identyczny typ przestępstwa jak w państwie wnioskującym o ekstradycję. Zachodzi także wtedy, gdy przestępstwu przewidzianemu prawem polskim odpowiada choćby część znamion czynu objętego wnioskiem. Warunek podwójnej karalności zostaje spełniony i wtedy, gdy w prawie polskim brak identycznego typu przestępstwa jak w prawie wnioskującego, jednakże czyn opisany we wniosku odpowiada znamionom któregoś z przestępstw przewidzianych w prawie polskim. Z tego wynika, że zbadanie podwójnej przestępczości – rozumianej szeroko – wymaga odwołania się nie tylko do treści przepisu ustawy karnej polskiej odpowiadającego przepisowi ustawy karnej obcej ale i do obowiązującej wykładni odnoszącej się do zakresu stosowania tego przepisu w systemie prawa polskiego. – Postanowienie SN z 16.10.2014 r., II KK 264/14

Często podnoszoną argumentacją, mającą ochronić przed wydaniem, jest wskazywanie, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej. Należy wskazać, że nie chodzi tu wyłącznie o sytuacje wymiaru sprawiedliwości w danym kraju, wskaźników korupcyjnych i tym podobnych – argumentacja ta musi zawsze dotykać bezpośrednio osoby ściganej. Oznacza to, ni mniej, ni więcej, że o ile może zostać stwierdzona dopuszczalność wydania osoby ściganej niezaangażowanej politycznie, za przestępstwo pospolite, do państwa, co do którego istnieją wątpliwości dotyczące niezależności wymiaru sprawiedliwości, o tyle można skutecznie bronić się przed wydaniem do tego samego państwa, jeżeli przestępstwo – nie będące stricte przestępstwem politycznym – w związku z którym złożono żądanie wydania, jest pretekstem do ścigania osoby będącej w kręgu zainteresowania państwa żądającego, albo jeżeli osoba ścigana była na przykład wcześniej zaangażowana w działalność opozycyjną.

Przeczytaj też:  Postępowanie karne - co to jest?

Co ciekawe, możliwość orzeczenia kary bezwzględnego dożywocia (nawet mimo istnienia prawa łaski w państwie żądającym wydania), w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uchodzi za okoliczność, która uniemożliwia wydanie osoby ściganej, z uwagi na treść art. 3 EKPCz, który zakazuje nieludzkiego i poniżającego traktowania czy karania.

Wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności pełnoletniemu sprawcy przestępstwa nie jest samo w sobie zabronione lub niezgodne z art. 3, ani z żadnym innym artykułem Konwencji, pod warunkiem, iż nie jest rażąco nieproporcjonalne. Trybunał jednakże uznawał, iż wymierzenie osobie pełnoletniej kary dożywotniego pozbawienia wolności niepodlegającej skróceniu może zrodzić kwestię naruszenia art. 3. (…) Trybunał odniesie się teraz do kwestii podstawowej w niniejszej sprawie, która obejmuje ustalenie, czy obok złożonych gwarancji przepisy prawa USA regulujące możliwość skrócenia kary dożywotniego pozbawienia wolności i prezydenckiego prawa łaski spełniają kryteria, które Trybunał ustanowił dla oceny skracalności kary dożywotniego pozbawienia wolności i jej zgodności z art. 3 Konwencji. (…) Odpowiedź na to pytanie nie wymaga prowadzenia długich deliberacji: Trybunał musi po prostu zważyć, iż mimo że odnośne przepisy wskazują na istnienie „perspektywy zwolnienia” w rozumieniu wyroku w sprawie Kafkaris – nawet jeżeli realność takiej perspektywy może w praktyce budzić wątpliwości – to żadna z przewidzianych procedur nie zapewnia mechanizmu kontroli wymagającego od władz krajowych zbadania, na podstawie obiektywnych, wcześniej ustalonych kryteriów, które są dobrze znane więźniowi w chwili wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, czy w toku odbywania kary więzień zmienił się i zresocjalizował na tyle, iż dalsze pozbawienie wolności nie będzie dłużej uzasadnione w świetle uprawnionych przesłanego penologicznych. Wobec tych warunków Trybunał stwierdza, iż kara dożywotniego pozbawienia wolności, która może zostać wymierzona skarżącemu, nie może zostać uznana za skracalną dla celów art. 3 Konwencji w rozumieniu wyroku w sprawie Vinter i inni. Narażając skarżącego na ryzyko traktowania sprzecznego z tym przepisem, rząd spowodował powstanie odpowiedzialności pozwanego Państwa na podstawie Konwencji. Trybunał w związku z tym stwierdza, iż ekstradycja skarżącego do Stanów Zjednoczonych sprowadzała się do naruszenia art. 3 Konwencji. – Wyrok ETPC z 4.09.2014 r., 140/10, TRABELSI v. BELGIA.

Dodatkowo, art. 604 § 2 k.p.k. zawiera katalog przesłanek, które stanowić mogą podstawę stwierdzenia niedopuszczalności wydania – występowanie jednej z nich nie jest zatem gwarancją, że sąd orzeknie o niedopuszczalności wydania. Te przesłanki, to:

  1. osoba, której dotyczy wniosek o wydanie ma stałe miejsce zamieszkania w Polsce,
  2. przestępstwo zostało popełnione na polskim terytorium, na polskim statku wodnym lub powietrznym,
  3. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby już się toczy,
  4. przestępstwo objęte żądaniem wydania jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego,
  5. przestępstwo objęte żądaniem wydania zagrożone jest karą pozbawienia wolności do roku albo taką karę prawomocnie orzeczono,
  6. przestępstwo, w związku z którym żąda się wydania jest przestępstwem o charakterze wojskowym, skarbowym lub politycznym (także z użyciem przemocy),
  7. państwo wnoszące o wydanie nie zapewnia wzajemności.

Co istotne, przesłanki z art. 604 § 2 k.p.k. mają charakter względny, to znaczy jeżeli sąd stwierdzi ich występowanie, to będzie mógł stwierdzić niedopuszczalność wydania, ale równie dobrze będzie mógł stwierdzić jego dopuszczalność. Jednocześnie jednak, katalog przeszkód fakultatywnych ma charakter otwarty, to znaczy strona może wskazywać inne powody, które przekonać mają sąd o niedopuszczalności wydania. Mogą być to wszelkie kwestie dotyczące sytuacji osobistej, rodzinnej, politycznej.


Sąd Okręgowy stwierdził dopuszczalność wydania – co dalej?

Zgodnie z art. 603 § 4 k.p.k., na postanowienie w przedmiocie wydania – zatem zarówno stwierdzające dopuszczalność, jak i stwierdzające niedopuszczalność wydania – przysługuje zażalenie. Zażalenie wnosi się do sądu apelacyjnego, za pośrednictwem sądu okręgowego, który wydał skarżone postanowienie. Termin wynosi 7 dni od ogłoszenia (jeżeli osoba objęta wnioskiem była przy nim obecna), lub od dnia doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem.

Jeżeli sąd okręgowy odroczy sporządzenie uzasadnienia, to termin na złożenie zażalenia liczony jest od daty doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem – nawet, jeżeli osoba ścigana była obecna na ogłoszeniu postanowienia.

Ekstradycja do państwa członkowskiego Unii Europejskiej?

Wydanie osoby ściganej do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej odbywa się w innym trybie – dochodzi do tego na mocy przekazania osoby ściganej na mocy europejskiego nakazu aresztowania, co stanowić będzie przedmiot zainteresowania innego wpisu.


Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej, każda sprawa karna powinna być analizowana indywidualnie.

  • Postępowania ekstradycyjne są długotrwałe. Średni czas trwania postępowania ekstradycyjnego to około 6 miesięcy. Na czas trwania postępowania ekstradycyjnego ma wpływ wiele czynników, do których zalicza się kwestia zgody lub nie ściganego na jego wydanie, tymczasowe aresztowanie ściganego w trakcie postępowania ekstradycyjnego, szybkość rozpoznania zażalenia na postanowienie o stwierdzenie prawnej dopuszczalności wydania, obszerność postępowania dowodowego przeprowadzanego w trakcie posiedzenia dot. ekstradycji.

  • Polska nie posiada umów o współpracy w sprawach karny obejmujących ekstradycję m.in. z takimi krajami, jak:

    1. Belize
    2. Boliwią,
    3. Haiti,
    4. Iran,
    5. Jamajka,
    6. Kolumbia,
    7. Kostaryka,
    8. Mauretania,
    9. Palau,
    10. Paragwaj,
    11. Sahara Zachodnia,
    12. Samoa,
    13. Somalia,
    14. Sudan,
    15. Turkmenistan,
    16. Uganda,
    17. Urugwaj,
    18. Vanuatu,
    19. Wyspy Salomona,
    20. Zimbabwe,
    21. Mikronezja.

    Powyższe wyliczenie jest przykładowe, może ulec zmianie wraz z zawarciem przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej z konkretnym krajem.

  • Ekstradycja polega na wydaniu osoby, będącej w dyspozycji polskich organów ścigania i polskiego wymiaru sprawiedliwości, innemu państwu, w celu przeprowadzenia przeciwko tej osobie (osobie ściganej) postępowania karnego lub do odbycia kary w państwie, które wnosi o wydanie. Wydanym może być obywatel obcego państwa, ale także – od 2006 r. –obywatel polski. Postępowanie ekstradycyjne jest dwuetapowe – o dopuszczalności wydania decyduje sąd, w postępowaniu dwuinstancyjnym, samo postanowienie o wydaniu osoby ściganej wydaje minister sprawiedliwości. Jeżeli sąd prawomocnie stwierdzi niedopuszczalność wydania, minister sprawiedliwości jest związany taką decyzją sądu. Z drugiej strony, minister sprawiedliwości może odmówić wydania osoby ściganej, co do której prawną dopuszczalność wydania stwierdził sąd.

W przypadku dalszych pytań, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią

+48 22 273 03 52

Piotr Zemła

Adwokat

Adwokat i członek Izby Adwokackiej w Warszawie, sędzia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, były przewodniczący Sekcji Prawa Karnego i doktorant UW.
facebook twitter search email phone arrow-down-long linkedin