Postępowanie karne jest postępowaniem dwuinstancyjnym, nie oznacza to jednak, że wraz z wydaniem wyroku przez sąd II instancji należy pogodzić się z wyrokiem. Od wyroku sądu odwoławczego stronie przysługuje kasacja, która rozpoznawana jest przez Sąd Najwyższy. Kasację składa się od wyroku sądu odwoławczego i nie może ona być powtórzeniem apelacji – Sąd Najwyższy nie jest sądem III instancji, a jego głównym zadaniem w postępowaniu kasacyjnym jest zbadanie prawidłowości postępowania odwoławczego – chodzi tu o prawidłowość samego postępowania sądu II instancji, ale także prawidłowość rozpoznania zarzutów apelacyjnych. W kasacji od wyroku karnego można także podnosić, że sąd odwoławczy zobowiązany był do zmiany bądź uchylenia wyroku z urzędu (z własnej inicjatywy), a nie zrobił tego.
Na czym polega kasacja wyroku?
Kasacja od wyroku karnego to pismo procesowe, które składa się do Sądu Najwyższego – za pośrednictwem sądu II instancji – wybranego sądu okręgowego lub apelacyjnego. Kasacja to nadzwyczajny środek zaskarżenia, w którym podnosi się zarzuty kasacyjne, mające wykazać nieprawidłowość postępowania sądu odwoławczego – w kasacji nie można po prostu jeszcze raz przepisać zarzutów apelacyjnych, te bowiem kierowane są przeciwko wyrokowi sądu I instancji.
Żeby wnieść kasację, w terminie 7 dni po wydaniu wyroku przez sąd II instancji, należy złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku tego sądu i o doręczenie odpisu tego wyroku wraz z uzasadnieniem. Dopiero po otrzymaniu tego wyroku, w ciągu 30 dni, należy złożyć kasację.
Kasacji nie może złożyć sam skazany (na tym etapie postępowania nie mamy już do czynienia z oskarżonym) czy oskarżyciel posiłkowy – kasacja od wyroku karnego objęta jest przymusem adwokacko-radcowskim, co oznacza, że kasacja – jeżeli nie wnosi jej prokurator – musi być sporządzona i podpisana przez adwokata, radcę prawnego, czy – w niektórych sprawach – radcę Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej.
W kasacji niedopuszczalne jest kwestionowanie wprost ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd II instancji – jeżeli jednak sąd czynił takie ustalenia, to można – w oparciu o przepisy dotyczące np. oceny dowodów – kwestionować sposób, w jaki sąd II instancji poczynił określone ustalenia faktyczne. W kasacji od wyroku karnego nie można także kwestionować wprost wysokości kary wymierzonej skazanemu – to ograniczenie nie dotyczy Prokuratura Generalnego i spraw o zbrodnie.
Art. 519 k.p.k. – Od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie oraz od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego o umorzeniu postępowania i zastosowaniu środka zabezpieczającego określonego w art. 93a Kodeksu karnego może być wniesiona kasacja. Przepisu art. 425 § 2 zdanie trzecie nie stosuje się.
Kiedy można wnieść kasację od wyroku?
Generalnie, możliwość wniesienia kasacji strona ma wtedy, kiedy wcześniej złożyła apelację, która nie odniosła zamierzonego przez stronę skutku, np. oskarżonemu, który złożył apelację od wyroku sądu I instancji, który został utrzymany w mocy wyrokiem sądu II instancji, będzie przysługiwać kasacja (po spełnieniu innych warunków). Jeżeli w sprawie występować będzie kilku oskarżonych, a tylko jeden z nich złoży apelację – to w razie utrzymania wyroku w mocy (lub jego zmiany na korzyść) tylko ten, który apelował, będzie mógł złożyć kasację, chyba że w sprawie występuje tzw. bezwzględna przesłanka odwoławcza – wtedy kasację będzie mógł złożyć także skazany, który nie złożył apelacji. Mimo niezłożenia apelacji przez oskarżonego, będzie on mógł (jako skazany) złożyć kasację, jeżeli sąd II instancji uwzględnił apelację na niekorzyść i np. zmienił wyrok na surowszy.
Art. 520 § 2 k.p.k. – Strona, która nie zaskarżyła orzeczenia sądu pierwszej instancji, nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego, jeżeli orzeczenie sądu pierwszej instancji utrzymano w mocy lub zmieniono na jej korzyść.
Co może stanowić podstawę kasacji w sprawie karnej?
Kasacja może być złożona jedynie, gdy sąd II instancji:
- rażąco naruszył prawo w sposób, który mógł mieć istotny wpływ na treść wyroku, albo
- z powodu bezwzględnej przesłanki odwoławczej.
Przy czym jeżeli w sprawie zapadł wyrok skazujący na karę łagodniejszą niż kara bezwzględnego pozbawienia wolności, kasację można składać wyłącznie z powodu bezwzględnej przesłanki odwoławczej.
Sam zarzut surowości kary nie może być podstawą kasacyjną, natomiast jeżeli sąd II instancji utrzymał w mocy zbyt surowy wyrok, to – pod warunkiem, że czyniąc to, rażąco naruszył przepisy – możliwe jest postawienie zarzutu, który w ten sposób zakwestionuje rozstrzygnięcie o karze. Wprost wysokość kary może w kasacji kwestionować jedynie Prokurator Generalny w sprawach o zbrodnie.
Podobnie, nie jest możliwe zarzucanie sądowi II instancji w kasacji błędu w ustaleniach faktycznych – jest to bowiem jedna z podstaw odwoławczych, a nie kasacyjnych. Dopuszczalne będzie jednak kwestionowanie poczynionych przez sąd odwoławczy ustaleń faktycznych, jeżeli czyniąc je rażąco naruszył prawo, w sposób, który mógł mieć istotny wpływ na treść wyroku.
Art. 523 § 1 k.p.k. – Kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary.
Art. 523 § 4 k.p.k. – Ograniczenia przewidziane w § 2 i 3 nie dotyczą kasacji: 1) wniesionej z powodu uchybień wymienionych w art. 439; 2) w wypadku określonym w art. 521.
Rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w art. 523 § 1 k.p.k., musi być dotknięte orzeczenie tego sądu, a nie sądu I instancji. Skoro tak, to zarzuty kasacyjne, jeżeli mają być skuteczne, nie mogą sprowadzać się do powtórzenia zarzutów stawianych w apelacji, lecz muszą wskazywać bądź to na pominięcie któregoś z nich przez sąd odwoławczy w toku kontroli instancyjnej bądź też na wadliwe ich rozpoznanie w toku tej kontroli. Muszą w sposób precyzyjny wskazywać, na czym miałyby polegać rażące błędy w przebiegu tej kontroli. Postępowanie kasacyjne nie jest bowiem postępowaniem, które ponawiać ma kontrolę odwoławczą.
Postanowienie SN z 16.02.2021 r., IV KK 5/21
Autor kasacji, pod pozorem prawidłowo skonstruowanych, a tym samym prawnie dopuszczalnych zarzutów kasacyjnych, zmierza w istocie do zakwestionowania dokonanych przez Sąd Rejonowy i zaaprobowanych przez sąd odwoławczy ustaleń faktycznych, co nie jest dopuszczalne na etapie postępowania kasacyjnego.
Postanowienie SN z 14.01.2021 r., IV KK 536/20
O ile bezwzględne przyczyny odwoławcze odnoszą się do całego postępowania sądowego, o tyle rażące naruszenia prawa – jako podstawa kasacji – muszą być ściśle powiązane z postępowaniem odwoławczym. Postępowanie kasacyjne ani nie stanowi bowiem trzeciej instancji ani nie oznacza ponownego rozpoznania sprawy zakończonej już przecież prawomocnym wyrokiem. Kasacja jest bowiem nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia mającym na celu zbadanie zarzutów skierowanych pod adresem sądu odwoławczego, sprowadzających się do zakwestionowania sposobu jego postępowania i zakresu przeprowadzonej przez niego kontroli instancyjnej. Zarazem, zakres kontroli kasacyjnej – poza okolicznościami uwzględnianymi z urzędu – jest wyznaczony przez granice zarzutów sformułowanych w nadzwyczajnym środku zaskarżenia.
. Postanowienie SN z 7.01.2021 r., II KK 243/20
Jakie błędy sądu odwoławczego można kwestionować w kasacji?
Generalnie, składając kasację, można wyróżnić dwa pola, w których sąd II instancji może popełnić błędy, które stanowić będą mogły podstawę kasacji. Te pola to:
- samo postępowanie przed sądem II instancji (nieprawidłowy skład sądu, niezasadne oddalenie wniosków dowodowych, bezwzględne przesłanki odwoławcze związane z samym działaniem sądu odwoławczego, czynienie niekorzystnych ustaleń faktycznych poza granicami apelacji składanych na niekorzyść)
- jakość kontroli odwoławczej, dokonanej przez sąd II instancji (pominięcie niektórych zarzutów i wniosków apelacyjnych, nierzetelne rozpoznanie zarzutów apelacyjnych, utrzymanie w mocy wyroku rażąco niesprawiedliwego, błędne rozpoznanie zarzutów z apelacji na niekorzyść, orzekanie poza granicami zaskarżenia bez ustawowych podstaw).
Gdy mowa o bezwzględnych przesłankach odwoławczych, trzeba dodać, że w kasacji można podnosić – w oparciu o ten rodzaj zarzutów kasacyjnych – zarówno tego rodzaju uchybienia, których dopuścił się sąd odwoławczy (nieprawidłowy skład, rozpoznanie sprawy pod nieobecność oskarżonego czy obrońcy, która była obowiązkowa), jak i również uchybienia polegające na niezauważeniu przez sąd II instancji, że wyrok sądu I instancji obciążony jest tego rodzaju wadą (nieprawidłowy skład, orzekanie poza aktem oskarżenia, brak wniosku o ściganie, rozpoznanie sprawy pod nieobecność oskarżonego czy obrońcy, która była obowiązkowa).
Art. 433 § 2 k.p.k. – Sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Art. 439 § 1 k.p.k. – Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli:
1) w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40;
2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie;
3) sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego;
4) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu;
5) orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie;
6) zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu;
7) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie;
8) zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone;
9) zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11;
10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;
11) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.
Art. 440 k.p.k. – Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów zmianie na korzyść oskarżonego albo w sytuacji określonej w art. 437 § 2 zdanie drugie uchyleniu.
Przepis art. 433 § 2 k.p.k nakazuje sądowi ad quern rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji. Z kolei przepis art. 457 § 3 k.р.k. obliguje, by w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego podać, czym kierował się sąd wydając rozstrzygnięcie, bowiem jego właśnie treść zezwala na ocenę prawidłowości dokonanej kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia. Zrealizowanie obowiązków wynikających z treści art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. wymaga nie tylko niepomijania żadnego zarzutu podniesionego w środku odwoławczym, lecz także rzetelnego ustosunkowania się do każdego z tych zarzutów oraz wykazania konkretnymi, znajdującymi oparcie w ujawnionych w sprawie okolicznościach, argumentami, dlaczego uznano poszczególne zarzuty zawarte we wniesionym środku odwoławczym za zasadne bądź też za bezzasadne. Do naruszenia tych przepisów może dojść nie tylko wtedy, gdy sąd drugiej instancji pomija w swoich rozważaniach zarzuty zawarte w apelacji, lecz również wtedy, gdy analizuje je w sposób odbiegający od standardów kontroli instancyjnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że uchybienia wskazanym powyżej regulacjom normatywnym mogą świadczyć o rażącym naruszeniu prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku wydanego przez sąd ad quem, gdy z uzasadnienia sądu odwoławczego nie wynika, iż zarzut apelacji był przedmiotem rozważań sądu.
Wyrok SN z 8.05.2019 r., III KK 62/18
Właściwe wywiązanie się z obowiązku, o którym mowa w art. 433 § 2 k.p.k., operującym sformułowaniem „rozważyć”, wymaga merytorycznego odniesienia się do zarzutu, a nie jedynie formalnego stwierdzenia o jego zasadności lub bezzasadności bez podania argumentacji. Naruszenie tego przepisu może zatem nastąpić zarówno przez pominięcie w uzasadnieniu orzeczenia zarzutów zawartych w środku odwoławczym, jak i na nienależytym ich rozważeniu. –
Postanowienie SN z 20.04.2017 r., II KK 87/17
Sąd odwoławczy w sposób rażący naruszył dyspozycję art. 433 § 1 k.k. w zw. z art. 440 k.p.k., ponieważ wbrew obowiązkowi wyznaczonemu treścią art. 440 k.p.k. nie zbadał czy utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, co przy prawidłowej kontroli instancyjnej zaskarżonego wyroku oraz układzie procesowym w postaci apelacji wniesionej na korzyść skazanego, umożliwiłoby Sądowi odwoławczemu, w trybie tego przepisu, dokonanie niezbędnych zmian zaskarżonego wyroku Sądu I instancji poza granicami zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
Wyrok SN z 17.02.2015 r., V KK 462/14
Podniesienie w ramach postępowania kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 440 k.p.k. jest dopuszczalne, o ile zostanie on powiązany z konkretnym uchybieniem, którym obarczone jest skarżone orzeczenie, a którego nieuwzględnienie z urzędu i utrzymanie orzeczenia w mocy, spowodowało rażącą niesprawiedliwość orzeczenia sądu pierwszej instancji. –
Postanowienie SN z 16.12.2020 r., III KK 274/20
Opłata od kasacji w sprawie karnej
Kasacja w sprawie karnej jest pismem procesowym, które podlega opłacie – żeby kasacja została rozpoznana, należy dołączyć do niej potwierdzenie uiszczenia opłaty. Opłata ta wynosi 450 zł w sprawach, gdzie jako sąd II instancji orzekał sąd okręgowy i 750 zł w sprawach, gdzie jako sąd II instancji orzekał sąd apelacyjny.
Jednocześnie, skazany, który w momencie składania kasacji był pozbawiony wolności, jest tymczasowo zwolniony z obowiązku ponoszenia tej opłaty – w przypadku przegrania kasacji w sprawie karnej zostanie on obciążony tą opłatą w orzeczeniu Sądu Najwyższego, w przypadku wygranej – nie będzie musiał jej uiszczać.
Jeżeli opłata została uiszczona, a kasacja została (choćby w części) uwzględniona, Sąd Najwyższy zwraca opłatę wnoszącemu kasację.
Apelacja osobista a kasacja
Fakt, że oskarżony osobiście złożył apelację (i nie podniósł w niej zarzutów – sam oskarżony nie ma takiego obowiązku) nie stoi na przeszkodzie we wniesieniu kasacji od wyroku sądu II instancji. Sąd II instancji, jeżeli rozpoznaje apelację, w której nie postawiono zarzutów, zobowiązany jest do dokonania tzw. totalnej kontroli odwoławczej, to znaczy ma obowiązek sam, z urzędu, zbadać, czy wyrok sądu I instancji nie jest obarczony żadną z wad, o których mowa w art. 438 k.p.k. (bezwzględne przesłanki odwoławcze zawsze bierze się pod uwagę z urzędu). W takim wypadku w kasacji nie zarzuca się niewłaściwego rozpoznania zarzutu odwoławczego, ale fakt niezauważenia błędu wyroku sądu I instancji.
Art. 433 § 1 k.p.k. – Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu – również w granicach podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3, a w zakresie szerszym w wypadkach wskazanych w art. 435, art. 439 § 1, art. 440 i art. 455.
Sąd odwoławczy dokonuje kontroli odwoławczej w granicach zaskarżenia, a jeżeli w środku odwoławczym zostały wskazane zarzuty stawiane rozstrzygnięciu – również w granicach podniesionych zarzutów (art. 433 § 1 k.p.k.). Należy zatem uznać, że na gruncie art. 433 § 1 i art. 434 § 1 pkt 3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r. sąd odwoławczy dokonuje kontroli apelacyjnej w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów apelacyjnych, natomiast kontroli totalnej – tylko w razie wniesienia apelacji przez oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, o ile nie sformułowali oni zarzutów odwoławczych.
Wyrok SA w Szczecinie z 24.07.2018 r., II AKa 50/18
Należy zatem uznać, że na gruncie art. 433 § 1 i art. 434 § 1 pkt 3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r. Sąd Odwoławczy dokonuje kontroli apelacyjnej w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów apelacyjnych, natomiast kontroli totalnej – tylko w razie wniesienia apelacji przez oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, o ile nie sformułowali oni zarzutów odwoławczych (…).
Wyrok SA w Warszawie z 22.09.2020 r., II AKa 48/20.
Postępowanie dowodowe przez Sądem Najwyższym
Choć żaden przepis nie zabrania tego wprost, zasadą jest, że Sąd Najwyższy nie prowadzi postępowania dowodowego. Dlatego, jeżeli naszym zdaniem sąd II instancji nie przeprowadził jakiś dowodów, mimo że powinien (czy to z urzędu, czy na wniosek), decyzję taką należy kontestować poprzez odpowiedni zarzut kasacyjny, któremu – w przeciwieństwie do apelacji – nie będzie towarzyszył wniosek dowodowy.
Oddalenie zgłoszonego w kasacji wniosku dowodowego uzasadnione jest regułą, zgodnie z którą Sąd Najwyższy nie przeprowadza w postępowaniu kasacyjnym dowodów co do istoty sprawy. Jedynie wyjątkowo dopuszczalne jest w tym postępowaniu przeprowadzenie dowodu, jeżeli zmierza on do potwierdzenia zasadności kasacji.
Postanowienie SN z 9.09.2010 r., V KK 156/10
Tym samym obecnie zarzuty te zostały skierowane bezpośrednio przeciwko orzeczeniu Sądu I instancji, co powinno być w ramach kasacji uznane za niedopuszczalne. W takim przypadku Sąd Najwyższy tego zarzutu rozpoznać nie może, gdyż nie jest sądem czyniącym ustalenia faktyczne – a takich musiałby dokonać po raz pierwszy.
Postanowienie SN z 25.05.2022 r., II KK 24/22.
Jaki wyrok może wydać Sąd Najwyższy?
Zacznijmy od tego, że Sąd Najwyższy nie zawsze musi wydać wyrok – jeżeli Sąd Najwyższy uznaje, że kasacja jest oczywiście bezzasadna, oddala ją, wydając postanowienie. Wszelkie inne rozstrzygnięcia wymagają od Sądu Najwyższego wydania wyroku.
Sąd Najwyższy nie może zmieniać wyroku sądu II instancji. Uwzględniając kasację, Sąd Najwyższy może:
- uchylić wyrok sądu II instancji i przekazać temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym,
- uchylić wyrok sądu II instancji i wyrok sądu I instancji i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,
- uchylić wyrok sądu II instancji, wyrok sądu I instancji i umorzyć postępowanie,
- uchylić wyrok sądu II instancji, wyrok sądu I instancji i uniewinnić oskarżonego, jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne.
Powyższe wyliczenie ma charakter przykładowy i przyjmuje się, że możliwe jest wydanie innych wyroków przez Sąd Najwyższy, dostosowanych do realiów sprawy i roli, jaką w wymiarze sprawiedliwości pełni Sąd Najwyższy.
Art. 537 k.p.k.:
§ 1. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy oddala kasację albo zaskarżone orzeczenie uchyla w całości lub w części.
§ 2. Uchylając zaskarżone orzeczenie Sąd Najwyższy przekazuje sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania albo umarza postępowanie, a jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne – uniewinnia oskarżonego.
Katalog orzeczeń wymienionych w art. 537 § 1 i 2 k.p.k. nie ma charakteru katalogu zamkniętego. Treść tych przepisów nie przesądza więc o dopuszczalności wydania przez Sąd Najwyższy, orzekający w postępowaniu kasacyjnym, orzeczenia tylko w jednej z postaci w nim przewidzianych. Regulacja przewidziana w art. 537 § 1 i 2 k.p.k., polegająca na wyliczeniu rodzajów orzeczeń właściwych dla postępowania kasacyjnego, nie może w szczególności wyłączać uprawnienia do wydania także orzeczenia innego rodzaju, nienaruszającego zasad tego szczególnego środka zaskarżenia, ale uwzględniającego specyfikę danej sprawy i potrzebę wydania rozstrzygnięcia racjonalnego.
Wyrok SN z 8.02.2011 r., V KK 246/10.
Obecność skazanego na rozprawie w Sądzie Najwyższym
Zasadą jest, że jeżeli skazany jest pozbawiony wolności, to nie sprowadza się go na rozprawę kasacyjną, chyba że Prezes Sądu Najwyższego lub Sąd Najwyższy uzna to za konieczne. W praktyce zatem, jeżeli kasacja w sprawie karnej rozpoznawana jest na rozprawie, to wyłącznie obrońca czy pełnomocnik mogą zabrać głos w imieniu reprezentowanego przez siebie klienta.
Jeżeli jednak skazany, którego kasację oddalono, w momencie jej rozpoznawania nie miał już obrońcy, mimo rozpoznania kasacji na rozprawie, w przypadku jej oddalenia jako oczywiście bezzasadnej, Sąd Najwyższy, na wniosek skazanego, sporządzi pisemne uzasadnienie takiego postanowienia.
Czy złożenie kasacji wstrzymuje wykonanie wyroku?
Złożenie kasacji samo w sobie nie wstrzymuje wykonania wyroku karnego, ale Sąd Najwyższy może wstrzymać wykonanie wyroku w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Dobrą praktyką jest – jeżeli szanse powodzenia kasacji są realne – złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania wyroku w samej kasacji w sprawie karnej. Wniosek taki, co do zasady, rozpoznawany jest na posiedzeniu bez udziału stron (nic nie stoi na przeszkodzie, by złożyć wniosek do Prezesa Sądu Najwyższego o skierowanie kwestii rozpoznania takiego wniosku na posiedzenie z udziałem stron), a w razie uwzględnienia wniosku o wstrzymanie wykonania wyroku, skazany – jeżeli uprzednio odbywał karę – odzyskuje wolność. Sąd Najwyższy bowiem, jeżeli zdecyduje się na wstrzymanie wykonania wyroku, nie może tymczasowo aresztować skazanego – może jednak stosować inne środki zapobiegawcze, takie jak np. poręczenie majątkowe, społeczne czy indywidualne, dozór Policji czy zakaz opuszczania kraju. Na postanowienie w przedmiocie środków zapobiegawczych zastosowanych przy wstrzymaniu wykonania wyroku zażalenie nie przysługuje.
Instytucja wstrzymania wykonania wyroku nie zastępuje wykonawczych instytucji odroczenia wykonania kary czy przerwy w karze. Skuteczność wniosku o wstrzymanie wykonania wyroku zależy od postawionych w kasacji zarzutów, których prawdopodobieństwo uwzględnienia bada Sąd Najwyższy rozpoznając wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku. Bez znaczenia zatem dla wstrzymania wykonania wyroku będą okoliczności osobiste skazanego – te bowiem stanowić mogą podstawę właściwych wniosków składanych w postępowaniu wykonawczym.
Art. 532 k.p.k.
§ 1. W razie wniesienia kasacji Sąd Najwyższy może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, jak i innego orzeczenia, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacji.
§ 2. Wstrzymanie wykonania orzeczenia można połączyć z zastosowaniem środków określonych w art. 266, 271, 272, 275 i 277.
§ 3. Sąd kasacyjny wydaje postanowienie na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że prezes Sądu Najwyższego zarządzi inaczej.
Wstrzymanie wykonania orzeczenia w związku z wniesieniem kasacji wchodzi w grę wyjątkowo, w razie zaistnienia szczególnych okolicznościach, a to z tego względu, że kontrola kasacyjna dotyczy prawomocnego wyroku sądu odwoławczego, a więc wyroku objętego domniemaniem trafności zawartych w nim rozstrzygnięć, który podlegają bezzwłocznemu wykonaniu. Do owych szczególnych okoliczności należy zaliczyć rangę zarzutów podniesionych w kasacji i ich widoczną zasadność, a w związku z tym wysokie prawdopodobieństwo uwzględnienia kasacji. Ponadto należy mieć na względzie to, czy wykonywanie orzeczenia nie narazi skazanego na poważne i w zasadzie niepowetowane dolegliwości, co w pierwszej kolejności odnosi się do odbywania kary pozbawienia wolności i może zaistnieć zwłaszcza w wypadku, gdy realnie rysuje się perspektywa uniewinnienia skazanego, względnie umorzenia wobec niego postępowania. Rozważanie tej sfery zagadnień będzie jednak istotne dopiero wówczas, gdy stwierdzi się wysokie prawdopodobieństwo uwzględnienia kasacji.
Postanowienie SN z 29.10.2020 r., V KK 440/20
Zły stan zdrowia skazanego albo jego pogorszenie, może uzasadniać wniosek o odroczenie wykonania kary. Okoliczności te nie mogą jednak być przesłanką do zastosowania instytucji z art. 532 § 1 k.p.k.
Postanowienie SN z 9.06.2020 r., IV KK 156/20.
Wygrana kasacja – czy skazany wychodzi na wolność?
Jeżeli choć jeden zarzut kasacji w sprawie karnej zostanie podzielony przez Sąd Najwyższy i kasacja zostanie uwzględniona, wyrok sądu II instancji (a czasami i wyrok sądu I instancji) upada, nie ma zatem podstawy dalszego pozbawienia wolności oskarżonego (już nie skazanego – wobec uchylenia prawomocnego wyroku skazującego, domniemanie niewinności ponownie funkcjonuje). Nie oznacza to jednak, że w każdym wypadku skazany automatycznie wyjdzie na wolność – po uchyleniu wyroku sądu II instancji (albo wyroków sądów obu instancji) Sąd Najwyższy ma bowiem prawo stosowania wszystkich środków zapobiegawczych, a więc także i tymczasowego aresztowania.
Generalnie to, czy po wygraniu kasacji oskarżony odzyska wolność zależy od wymiaru orzeczonej wobec niego nieprawomocnie kary pozbawienia wolności oraz od tego, w jakim wymiarze została ona już odbyta. Niestety, z uwagi na treść art. 258 § 2 k.p.k., który w orzecznictwie Sądu Najwyższego traktowany jest jako samodzielna przesłanka tymczasowego aresztowania, często areszt jest stosowany tam, gdzie – biorąc pod uwagę okres pozbawienia wolności oskarżonego w sprawie – czas pozostały mu do odbycia kary (gdyby nie uchylenie wyroku) wynosi co najmniej 3 lata. Z takim podejściem należy walczyć, albowiem w orzecznictwie strasburskim wielokrotnie wskazywano, że możliwość wymierzenia surowej kary może być samodzielną przesłanką tymczasowego aresztowania wyłącznie na początkowym etapie postępowania – sytuacja po rozpoznaniu kasacji z pewnością nie jest początkowym etapem sprawy. Podjęcie polemiki z takim stanowiskiem Sądu Najwyższego jest możliwe, gdyż na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie.
Art. 538 k.p.k.
§ 1. Z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary, środka karnego, przepadku i środka kompensacyjnego ustaje; karę, środek karny, przepadek i środek kompensacyjny już wykonane – w wypadku późniejszego ponownego skazania – zalicza się odpowiednio na poczet nowo orzeczonej kary, środka karnego, przepadku i środka kompensacyjnego.
§ 2. Sąd Najwyższy, uchylając orzeczenie, może zastosować środek zapobiegawczy. Na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania służy zażalenie do równorzędnego składu Sądu Najwyższego.
§ 3. W razie uchylenia prawomocnego wyroku o warunkowym umorzeniu postępowania lub orzekającego karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, w wypadku ponownego orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania lub kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, na poczet okresu próby zalicza się okres próby, który upłynął od uprawomocnienia się wyroku do daty jego uchylenia.
Przegrałem kasację – czy jest jeszcze coś, co można zrobić?
W postępowaniu karnym kasacja jest ostatnim krajowym remedium na wyrok, z którym się nie zgadzamy. Nie oznacza to jednak, że po przegraniu kasacji musimy odwiesić rękawice i nie można już nic zrobić. Od 1993 r. Polska jest stroną Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie, 4 listopada 1950 r. – bardziej znanej jako Europejska Konwencja Praw Człowieka. Oznacza to, że jeżeli Sąd Najwyższy oddalił kasację, nie dostrzegając wcześniejszego naruszenia Konwencji (albo samemu tę Konwencję naruszając), możliwe staje się złożenie skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu – biorąc pod uwagę zasadę subsydiarności EKPCz, która oznacza, że to przede wszystkim państwa – strony Konwencji powinny stać na straży jej praw, warto o możliwości złożenia skargi do Strasburga zastanowić się jeszcze przed złożeniem kasacji, tak, by – jeżeli naruszenia przepisów Konwencyjnych wystąpiły w postępowaniu przed sądem I czy II instancji – móc wskazać w skardze, że kwestia naruszenia przepisów Konwencji była poddawana pod rozwagę sądów krajowych. Drastycznie zwiększa to szansę na przyjęcie skargi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka do rozpoznania, a później – na wydanie wyroku stwierdzającego naruszenie Konwencji.
Jest to o tyle istotne, że wyrok Trybunału w Strasburgu stanowić może podstawę wznowienia prawomocnie zakończonego, polskiego postępowania karnego, zgodnie z art. 540 § 3 k.p.k. Co warto odnotować, w ostatnim czasie doszło do pewnej, słusznej ewolucji linii orzeczniczej Sądu Najwyższego – obecnie w orzecznictwie prezentowane jest także stanowisko, że podstawą wznowienia może być wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydany w sprawie innego skarżącego, jeżeli spodziewać się należy, że z tych samych powodów Trybunał w Strasburgu uwzględniłby skargę osoby, która domaga się wznowienia postępowania.
Art. 540 § 3 k.p.k.
Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
Potrzebą wznowienia postępowania wynikającą z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego, o której mowa w art. 540 § 3 k.p.k., może być nie tylko wydanie rozstrzygnięcia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w określonej sprawie konkretnego oskarżonego, lecz także konieczność zapobiegnięcia wydaniu w przyszłości przeciwko Polsce wyroku stwierdzającego naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Postanowienie SN z 10.08.2022 r., II KO 63/22
Jestem ofiarą przestępstwa, czy mi też przysługuje kasacja?
Kasacja w sprawie karnej, jak wskazano wcześniej, przysługuje wszystkim stronom postępowania, a więc nie tylko skazanemu, ale także oskarżycielowi posiłkowemu – jeżeli w jego sprawie wydano wyrok uniewinniający lub umarzający postępowanie. Warunkiem wystąpienia z kasacją przez ofiarę przestępstwa – pokrzywdzonego – jest złożenie (najpóźniej przed otwarciem przewodu sądowego w sądzie I instancji) oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego – niezłożenie takiego oświadczenia pozbawia pokrzywdzonego statusu strony w postępowaniu przed sądem I czy II instancji.
Zostałem skazany na grzywnę, ograniczenie wolności czy karę w zawieszeniu, czy mogę złożyć kasację?
W takim wypadku złożenie kasacji w sprawie karnej od wyroku skazującego możliwe jest wyłącznie w przypadku, w którym w kasacji skarżący powoła się na bezwzględną przesłankę odwoławczą z art. 439 § 1 k.p.k. – nie jest możliwe wniesienie kasacji z powodu innego, rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło mieć ono wpływ na treść wyroku.
Pamiętać trzeba, że z perspektywy dopuszczalności kasacji istotne jest wyłącznie to, jaka kara została orzeczona przez sąd w danej sprawie – bez znaczenia jest to, czy później np. zarządzono wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, czy wdrożono zastępczą karę pozbawienia wolności w miejsce grzywny czy ograniczenia wolności – nawet, jeżeli zmiana ta nastąpi jeszcze w terminie, w którym wniesienie kasacji jest możliwe.
Niestety, kasacje oparte na tej przesłance zdarzają się dość rzadko, znacznie częściej naruszenie prawa dokonane przez sąd II instancji przyjmuje właśnie postać rażącego naruszenia prawa, które mogło mieć wpływ na treść wyroku. W takim wypadku należy skierować wniosek do jednego z podmiotów szczególnych – Rzecznika Praw Obywatelskich, Prokuratora Generalnego czy – w niektórych sprawach – Rzecznika Praw Dziecka, prosząc te instytucje o wniesienie kasacji na korzyść skazanego na karę wolnościową. Z uwagi na dużą liczbę wniosków o wniesienie kasacji, które spływają do Rzecznika Praw Obywatelskich czy Prokuratora Generalnego, wniosek taki nie powinien być prostym, jednostronicowym pismem, a w istocie projektem kasacji, o wniesienia jakiej domagamy się od Rzecznika Praw Obywatelskich czy Prokuratora Generalnego. Do wniosku takiego należy dołączyć także w szczególności wyrok sądu I instancji z uzasadnieniem, apelację i wyrok sądu II instancji z uzasadnieniem. Wniosek o kasację do Rzecznika Praw Obywatelskich czy Prokuratora Generalnego może być sporządzony przez adwokata, dodatkowo możliwe jest dołączenie do niego upoważnienia do obrony – na podstawie którego, przy wniesieniu kasacji przez Rzecznika Praw Obywatelskich, możliwe będzie reprezentowanie skazanego przed Sądem Najwyższym. Fakt, że kasację w sprawie karnej wnosi np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie pozbawia bowiem skazanego prawa do korzystania z pomocy obrońcy.
Art. 523 k.p.k.
§ 1. Kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. Kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary.
§ 1a. Ograniczenia, o którym mowa w § 1 zdanie drugie, nie stosuje się do kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego w sprawach o zbrodnie.
§ 2. Kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
§ 3. 19 Kasację na niekorzyść można wnieść jedynie w razie uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania.
§ 4. Ograniczenia przewidziane w § 2 i 3 nie dotyczą kasacji:
1)wniesionej z powodu uchybień wymienionych w art. 439;
2)w wypadku określonym w art. 521 [kasacja wnoszona przez RPO, PG czy RPD – przyp. autora].
Zgodnie z art. 523 § 2 k.p.k. kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Z kolei, jak stanowi przepis art. 523 § 4 pkt 1 k.p.k., ograniczenie to nie dotyczy jedynie kasacji wniesionej z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. (a także kasacji nadzwyczajnych wnoszonych przez Prokuratora Generalnego bądź Rzecznika Praw Obywatelskich – art. 523 § 4 pkt 2 k.p.k.).
Postanowienie SN z 17.03.2021 r., II KZ 6/21
