Postępowanie karne – co to jest?

Postępowanie karne to proces składający się z szeregu czynności, których głównym celem jest ustalenie, czy doszło do popełnienia czynu zabronionego, a następnie wykrycie jego sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Postępowanie karne jest wszczynane przez organy ścigania, zaś następnie może być ono prowadzone przez właściwy do rozpoznania sprawy sąd.

Postępowanie karne – etapy?

Postępowanie karne składa się z kilku etapów.

Przede wszystkim, jest ono wszczynane przez organy ścigania – co do zasady prokuratora. Jednakże, aby doszło do wszczęcia postępowania karnego, organy ścigania muszą dysponować wiedzą o  popełnieniu czynu zabronionego. Taka informacja może być uzyskana z urzędu, np.  wskutek realizacji czynności operacyjnych lub w wyniku złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Po nabyciu informacji o  prawdopodobieństwie popełnienia czynu zabronionego organy ścigania muszą podjąć decyzję, czy w sprawie tego czynu powinno być wszczęte postępowanie karne. Zatem, prokurator jest uprawniony do podjęcia dwóch decyzji procesowych:

• może on wszcząć postępowanie karne lub,
• odmówić wszczęcia postępowania karnego.

Przed podjęciem takowego rozstrzygnięcia możliwe jest również zarządzenie przeprowadzenia czynności sprawdzających, tj. niesformalizowanych czynności, które zmierzają do ustalenia, czy w rozpatrywanej sprawie występuje prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego. Takie działania mogą polegać przykładowo na rozpytaniu osób przez funkcjonariuszy Policji, które to osoby mogą posiadać wiedzę o ewentualnym przestępstwie.

Pierwszym etapem postępowania karnego jest wszczęcie postępowania przygotowawczego, które może mieć formę śledztwa lub dochodzenia. Ta pierwsza forma występuje w sprawach, które dotyczą bardziej społecznie szkodliwych czynów zabronionych i jest ona bardziej sformalizowana od dochodzenia. Przede wszystkim, śledztwo jest prowadzone przez prokuratora, zaś dochodzenie może być prowadzone również przez Policję lub inne organy powołane do ścigania przestępstw.

Głównymi celami postępowania przygotowawczego jest ustalenie, czy doszło do popełnienia przestępstwa, wykrycie sprawcy, ustalenie wysokości ewentualnej szkody, a także zebranie i zabezpieczenie dowodów dla sądu. Realizacja tych celów następuje poprzez przeprowadzania czynności dowodowych oraz operacyjnych. Jeżeli organy ścigania będą dysponować informacjami o popełnieniu przestępstwa oraz jego sprawcy, wystąpi najważniejsza czynność postępowania przygotowawczego w postaci przedstawienia zarzutów. Ta czynność jest związana z wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ogłoszeniem go podejrzanemu oraz jego przesłaniem.

Po realizacji wszystkich zaplanowanych czynności procesowych, organ prowadzący postępowanie musi zadecydować, w jaki sposób zakończy postępowanie przygotowawcze. Dwie główne formy zakończenia postępowania przygotowawczego to jego umorzenie lub wniesienie aktu oskarżenia do sądu, przy czym praktyka pokazuje, że ta druga forma jest znacznie bardziej powszechna.

Po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu postępowanie karne wkracza w etap postępowania sądowego. Od tego czasu, to sąd jest organem prowadzącym postępowanie karne, zaś jego stronami są oskarżyciel oraz oskarżony. Postępowanie sądowe polega na przeprowadzeniu rozprawy lub rozpraw, które zmierzają do odtworzenia okoliczności faktycznych sprawy i podjęcia rozstrzygnięcia co do odpowiedzialności karnej oskarżonego. Na podstawie dowodów przeprowadzonych na rozprawie, sąd wydaje wyrok – skazujący, warunkowo umarzający postępowanie lub uniewinniający.

Od rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji stronom przysługuje apelacja, którą będzie rozpoznawał sąd odwoławczy – albo sąd okręgowy, albo sąd apelacyjny – będzie to uzależnione od tego, jaki sąd prowadził postępowanie w pierwszej instancji. Wskutek złożenia apelacji od wyroku, sąd odwoławczy jest uprawniony do zmiany tego wyroku, uchylenia go i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania lub utrzymania zaskarżonego rozstrzygnięcia w mocy.

W pewnych sytuacjach strona postępowania będzie uprawniona do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia od wyroku sądu drugiej instancji, tj. kasacji. W  przypadku tego środka zaskarżenia, kodeks postępowania karnego wymaga, aby był on sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Kasacja jest rozpoznawana przez Sąd Najwyższy, który jest uprawniony co do zasady do uchylenia zaskarżonego wyroku lub oddalenia kasacji.

W przypadku uprawomocnienia się wyroku skazującego, postępowanie karne będzie składać się również z postępowania wykonawczego. Jest to postępowanie, które zmierza do wykonania kary przez skazanego. W tym postępowaniu skazany również może być reprezentowany przez ustanowionego obrońcę, który jest uprawniony do podejmowania szeregu korzystnych dla skazanego działań, w  szczególności do złożenia wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, czy nawet wniosku o przedterminowe zwolnienie z wykonania reszty orzeczonej kary pozbawienia wolności.

Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej, każda sprawa karna powinna być analizowana indywidualnie.