Podejrzany, jako osoba przeciwko której prowadzone jest postępowanie karne ma określone prawa i obowiązki. Do najważniejszych uprawnień podejrzanego zaliczamy jego prawo do nieprzyznania się do popełnienia zarzucanego mu czynu oraz odmowy składania wyjaśnień bez podania przyczyny. Inne uprawnienia to prawo do ustanowienia obrońcy, korzystania z pomocy tłumacz, poinformowania o treści zarzutów, składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa, dostęp do akt oraz końcowe zaznajomienie z aktami postępowania.
Prawa podejrzanego?
Podejrzany w postępowaniu karnym jest osobą, w której kierunku Prokuratura i organy ścigania wymierzyły swoje działania, mając na celu pociągnięcie do odpowiedzialności karnej. Postępowanie karne ma charakter represyjny, z doniesień medialnych wiemy, że częstokroć obarczone jest błędem, którego efektem może być pozbawienie wolności niewinnej osoby.
Dlatego też niezmiernie ważnym jest, żeby podejrzany był świadomy przysługujących mu praw w postępowaniu karnym – gdyż od początku kontaktu z organami ścigania, bierność oraz nieznajomość przepisów może mu zaszkodzić i rzutować na całą sprawę karną. Poniżej najważniejsze z praw podejrzanego.
Pamiętaj, jeśli jesteś podejrzanym masz prawo milczeć!
Podczas przesłuchania w charakterze podejrzanego, podejrzany powinien zostać pouczony o treści art. 175 § 1 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z który może składać wyjaśnienia lub odmówić składania wyjaśnień, lub odmówić odpowiedzi na poszczególne z zadawanych mu pytań bez konieczności podania przyczyny tej odmowy. Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 § 1).
Podejrzany powinien pamiętać, że w trakcie przesłuchania, na jego żądanie oraz żądanie jego obrońcy, może składać wyjaśnienia również na piśmie, jednakże w tym czasie nie może kontaktować się z innymi osobami. Tylko z ważnych powodów przesłuchujący może odmówić zgody na złożenie wyjaśnień w formie pisemnej .
Podejrzany ma prawo składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa, a jeśli zostanie dopuszczony do czynności dowodowych – np. przesłuchania innych świadków – może złożyć wyjaśnienia co do każdego dowodu.
Co istotne, podejrzany wyjaśnia, a nie zeznaje tak jak świadek, zatem nie jest pouczony o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oraz składanie fałszywych zeznań celem uniknięcia odpowiedzialności karnej – w konsekwencji składane wyjaśnienia nie muszą polegać na mówieniu prawdy.
Zemła Szymański adwokaci sp. j.
Pamiętaj, jeśli jesteś podejrzanym masz prawo wiedzieć jaki jest zarzut!
Prawo do informacji jest jednym z najważniejszych uprawnień jakie posiada podejrzany w sprawie karnej. Ani prokuratura ani organy ścigania nie mogą zataić przed podejrzanym informacji o treści zarzutu (opis czynu), kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa, fakcie uzupełnienia oraz zmiany zarzutów. (art. 313 § 1 k.p.k., 314 k.p.k., 325g § 2 k.p.k. oraz 308 k.p.k.).
Dopiero po poznaniu treści zarzutu należy podejmować decyzję o tym, czy skorzysta się z prawa do składania wyjaśnień, czy też nie. Co istotne, każdy podejrzany ma prawo żądać, do czasu zawiadomienia o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania, podania mu ustnych podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie w terminie 14 dni
(art. 313 § 3 k.p.k.).
Pamiętaj, jeśli jesteś podejrzanym masz prawo do obrońcy!
Jednym z najważniejszych praw podejrzanego i oskarżonego, jest prawo do obrony. Prawo do obrony w ujęciu formalnym, to prawo do posiadania nawet 3 (trzech) obrońców jednocześnie (art. 77 k.p.k.). Ustanowić adwokata, który będzie obrońcą w sprawie karnej może sam zainteresowany, a w przypadku osób pozbawionych wolności – zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych, wykonujących karę pozbawienia wolności – każda inna osoba.
Pracownicy Kancelarii zawsze rekomendują skorzystanie z pomocy profesjonalisty, bez względu czy będzie to któryś ze wspólników kancelarii Zemła Szymański Adwokaci sp. j., czy każdy inny adwokat specjalizujący się w sprawach karnych, dlaczego? Ponieważ kodeks karny składa się z 363 artykułów, a kodeks postępowania karnego składa się z 673 artykułów, już sam fakt objętości tych dwóch dokumentów powoduje wątpliwość, czy osoba wobec której prowadzi się postępowanie karne skutecznie skorzysta ze swych praw i maksymalnie zabezpieczy swój interes prawny.
Sprawa karna jest polem, na którym ścierają się interesy oskarżyciela publicznego – Prokuratora – oraz podejrzanego i oskarżonego, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie karne. Prawo do obrony, to zestaw uprawnień, na które składa się m.in. i przede wszystkim porozumiewanie się z obrońcą podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie (art. 73 k.p.k.) W wyjątkowych jedynie sytuacjach Prokurator – nie Policjant czy przedstawiciel innych służb – może zastrzec w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona. Prokurator z tych samych powodów może zastrzec kontrolę korespondencji z obrońcą, jednak zastrzeżenie to nie może trwać dłużej niż 14 dni od daty tymczasowego aresztowania.
Podejrzany powinien żądać udziału w przesłuchaniu ustanowionego w sprawie obrońcy, a organy ścigania powinny w sposób rzeczywisty powiadomić o tym fakcie obrońcę oraz umożliwić mu przystąpienie do tej czynności (art. 301 k.p.k.)
Pamiętaj, podejrzany ma prawo składać wniosku dowodowe i uczestniczyć w czynnościach!
Prowadzenie sprawy karnej opiera się w głównej mierze na gromadzeniu i ocenie materiału dowodowego, o charakterze rzeczowym: dokumenty, pisma, opinie biegłych, oględziny, nagrania itd. oraz o charakterze osobowym: przesłuchania podejrzanego, pokrzywdzonego, świadków i biegłych.
Każdy podejrzany powinien pamiętać, że mimo tego, że Prokuratura powinna brać pod uwagę okoliczności zarówno na jego korzyść, jak i niekorzyść, to on sam powinien zadbać o rzetelne przedstawienie swojego stanowiska oraz popieranie swojego interesu odpowiednimi wnioskami o czynności śledztwa i wnioskami dowodowymi.
Kodeks postępowania karnego stanowi, że każdy podejrzany może złożyć wniosek o dokonanie czynności w prowadzonym postępowaniu (art. 315 § 1 k.p.k.) np. o przesłuchani świadka, zwrócenie się o uzyskanie dokumentu, czy dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Tożsame wnioski mogą być przygotowane i złożone przez obrońcę podejrzanego. Co istotne jeśli obrońca lub podejrzany złożyli wniosek o przeprowadzenie czynności i zażądali dopuszczenia do udziału w niej, to nikt nie może im tego zabronić (art. 315 § 2 k.p.k.).
Każdy podejrzany oraz jego obrońca ma prawo złożyć wniosek o dopuszczenie jego i jego obrońcy w innych czynnościach postępowania karnego, które ma zamiar przeprowadzić Prokurator (art. 317 k.p.k.) Szczególnie podejrzany i jego obrońca mogą uczestniczyć w czynnościach, których nie będzie można powtórzyć, chyba, ze zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki (art. 316 § 1 k.p.k.).
W sprawach w których zasięga się wiadomości specjalnych – posiadają je biegli określonych specjalizacji – zarówno podejrzany, jak i jego obrońca, mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu biegłego oraz do zapoznania się z jego opinią, jeżeli została wydana na piśmie (art. 318 k.p.k.).
Pamiętaj, podejrzany i jego obrońca mają prawo dostępu do akt sprawy!
Podejrzany oraz jego obrońca mogą składać wniosek o dostęp do akt sprawy, w tym do wykonania ich fotokopii, sporządzenia z nich odpisów i kopii, również po zakończeniu postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa).
W postępowaniu przygotowawczym prokurator zarządzeniem można odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania. Akta mogą być udostępnione w postaci elektronicznej (art. 156).
Zarządzenie odmowne dostępu do akt sprawy jest zaskarżalne i służy na nie zażalenie, które należy w terminie 7 dni od doręczenie tego zarządzenie podejrzanemu lub jego obrońcy, wnieść do sądu właściwego do rozpoznania sprawy za pośrednictwem organu który je wydał.
Jeżeli przed skierowaniem sprawy do sądu złożono wniosek o zastosowanie lub przedłużenie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania, zarówno jemu, jak i jego obrońcy udostępnia się akta sprawy w tej części, która zawiera dowody dołączone do wniosku. Jeżeli istnieje uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej, zeznania takiego świadka nie są udostępniane podejrzanemu, ani jego obrońcy (art. 156 § 5a). Takie zarządzenie również podlega zaskarżeniu.
Niewątpliwie znajomość akt postępowania jest jednym z kluczowych elementów odpowiedzialnej i przemyślanej obrony w sprawie karnej. Obrońca i podejrzany powinni na każdym etapie postępowania starać się o dostęp do akt sprawy karnej oraz regularnie zapoznawać ze zgromadzonymi tam materiałami. Nie ma nic gorszego w sprawie karnej niż zaskoczenie, którego można było uniknąć.
Zemła Szymański adwokaci sp. j.
Pamiętaj, podejrzany ma prawo do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania!
Organy ścigania często ograniczają dostęp do akt postępowania podejrzanemu oraz jego obrońcy.
Jednakże, nie trzeba czekać na przekazanie aktu oskarżenia z aktami do sądu karnego, żeby się z nimi zapoznać. Już w postępowaniu przygotowawczym zarówno podejrzany, jak i jego obrońca mogą złożyć wniosek o wyznaczenie terminu końcowego zaznajomienia z aktami postępowania (art. 321 § 1 k.p.k.)
Termin końcowego zaznajomienia z aktami postępowania jest to czynność protokolarna, w trakcie której podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się całość akt postępowania przygotowawczego, bez żadnych ograniczeń. Udział podejrzanego w tej czynności wymaga protokolarnego jej utrwalenia, a od daty końcowego zaznajomienia z aktami postępowania biegnie 3 (trzy) dniowy termin na złożenie wniosków o uzupełnienie postępowania (art. 321 § 5 k.p.k.).
Kancelaria w swej praktyce brała udział w sprawach, w których dopiero po terminie końcowego zaznajomienia z aktami postępowania, na skutek wniosku jednego ze wspólników kancelarii Zemła Szymański Adwokaci sp. j. doszło do prawomocnego umorzenia postępowania przeciwko naszemu klientowi. Dlatego też, tak ważnym jest, aby złożyć wniosek o wyznaczenie tej czynności.
Pamiętaj, podejrzany niewładający językiem polskim ma prawo do pomocy tłumacza!
W praktyce naszej Kancelarii często zdarza się, że zatrzymanym jest obcokrajowiec, który nie włada wystarczająco językiem polskim. W tym przypadku podejrzany ma prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, a na jego wniosek lub na wniosek obrońcy tłumacz będzie wezwany do kontaktu z obrońca w związku z czynnościami, w których ten ma prawo uczestniczyć (art. 72 § 1 i 2 k.p.k.).
Rozmawiając z podejrzanym niewładającym językiem polskim zawsze warto i należy ustalić, jeśli ma to miejsce po pierwszym jego przesłuchaniu, czy w trakcie czynności został przybrany tłumacz oraz czy zostało mu wręczone tłumaczenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Tłumaczeniu podlega również postanowienie o zmianie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, uzupełnieniu zarzutów oraz akt oskarżenia.
Tylko realna możliwość zapoznania się z treścią zarzutu, a taką jest możliwość przeczytania go w języku zrozumiałym dla podejrzanego, umożliwia ewentualne skorzystanie z prawa do obrony i może stanowić o skutecznym wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
Czy podejrzany może odmówić składania zeznań?
Tak, dlatego że podejrzany wyjaśnia a nie zeznaje. Błąd w nagłówku niniejszego akapitu jest zamierzony, gdyż często podejrzani mylą te dwa pojęcia, pomiędzy którymi występują zasadnicze różnice! Tak jak to zostało przedstawione powyżej, podejrzany ma prawo odmówić składania wyjaśnień bez podania przyczyny tej odmowy.
Czy podejrzany może kłamać?
Wyjaśnienia składane przez podejrzanego nie muszą polegać na mówieniu prawdy – potocznie rzecz ujmując, mogą być kłamstwem.
Powyższe bierze się stąd, że podejrzanego przeciwnie co do świadka w sprawie karnej nie poucza się o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (art. 233 § 1 k.k.), tj. zatajania prawdy oraz mówienia nieprawdy, w tym zatajania prawdy i mówienia nieprawdy celem uniknięcia odpowiedzialności karnej (art. 233 § 1a k.k.).
W konsekwencji podejrzany może wyjaśniać dowolnie – potocznie rzecz ujmując kłamać. Należy jednak pamiętać, że postępowanie karne oparte jest o art. 7 kodeksu postępowania karnego, tj. swobodną ocenę dowodów i każdy dowód zgromadzony w aktach sprawy, w tym wyjaśnienia podejrzanego, zostanie oceniony i uznany za wiarygodny lub niewiarygodność. Utrata wiarygodności może doprowadzić do skazania.
Na marginesie należy zauważyć, że Sąd Najwyższy w uchwale z 14 lipca 2021 r. I KZP 5/21, odpowiadając na pytanie „Czy prawo do obrony, określone w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 6 k.p.k. dopuszcza możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przestępstwo określone w art. 233 § 1a k.k. przesłuchiwanego w charakterze świadka sprawcy czynu zabronionego, który w obawie przed grożącą mu odpowiedzialnością karną złożył fałszywe zeznanie?” podjął uchwałę, że nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1a k.k. świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, jeśli – realizując prawo do obrony – zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, nie wyczerpując jednocześnie swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego określonego w innym przepisie ustawy.
Obowiązki podejrzanego?
Jeśli jesteś podejrzanym w postępowaniu karnym, to musisz pamiętać, że ciążą na Tobie również określone obowiązku w trakcie sprawy karnej, a niewywiązanie się z części z nich może skutkować zastosowaniem wobec podejrzanego środków zapobiegawczych, w tym o charakterze izolacyjnym – tymczasowego aresztowania.
Każdy podejrzany zobowiązany jest poddać się:
- oględzinom ciała i badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała, pobraniu odcisków palców, fotografowaniu oraz okazaniu innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1);
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że nie zagraża to zdrowiu, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne (zwłaszcza pobranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu, np. śliny); badania powinny być przeprowadzone przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia (art. 74 § 2 pkt 2);
- pobraniu przez policjanta lub inną uprawnioną osobę wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to konieczne i nie zagraża zdrowiu (art. 74 § 2 pkt 3).
Niespełnienie tych obowiązków może prowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego, jak również skutkować zastosowaniem wobec niego w niezbędnym zakresie siły fizycznej lub środków technicznych służących obezwładnieniu (art. 74 § 3 a).
Większość podejrzanych nie wie, że nie muszą dawać organom ścigania próbek swojego pisma ręcznego, które to mogą ostatecznie stanowić dowód winy. Wielu klientów jest zaskoczonych tą informacją, której z premedytacją nie ujawniają organy ścigania.
Zemła Szymański adwokaci sp. j.
Każdy podejrzany jest zobowiązany również:
- stawiać się na każde wezwanie i zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie (tymczasowego aresztowania, osadzenia w zakładzie karnym w celu odbycia kary), jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się z nim (numer telefonu, adres poczty elektronicznej, telefaksu); w przypadku niestawiennictwa możesz być zatrzymany/zatrzymana i doprowadzony/doprowadzona przymusowo (art. 75 § 1 i 2);
- wskazać adresata (tzn. osobę lub instytucję z danymi adresowymi) dla doręczeń w kraju lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, kiedy nie przebywasz w kraju lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej; w przeciwnym przypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej zostanie uznane za skutecznie doręczone (art. 138);
- podać nowy adres w przypadku zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie (tymczasowego aresztowania, osadzenia w zakładzie karnym w celu odbycia kary) lub zmiany adresu skrytki pocztowej lub zaprzestania korzystania z niego; w przeciwnym przypadku pismo wysłane na dotychczasowy adres (w tym na adres oznaczonej skrytki pocztowej) zostanie uznane za skutecznie doręczone (art. 139).
Jeżeli doręczenia nie można dokonać adresatowi osobiście, dorosłemu domownikowi albo na wskazany przez podejrzanego adres skrzynki pocztowej, pismo przesłane za pośrednictwem operatora pocztowego pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej tego operatora, a przesłane w inny sposób w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy. O pozostawieniu pisma doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz. W razie dokonania tych czynności pismo uznaje się za doręczone (art. 133 § 2).
Niedobieranie korespondencji w sprawie karnej jest najgorszym sposobem prowadzenia postępowania karnego. Prowadzi jedynie do nieprzychylności organów ścigania i może skutkować konsekwencjami po stronie podejrzanego.
Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej, każda sprawa karna powinna być analizowana indywidualnie.
