Prawo do odmowy składania zeznań?

Zgodnie z kodeksem postępowania karnego osoba przesłuchiwana w charakterze świadka jest zobowiązana do złożenia zeznań. Jednakże ten obowiązek ma charakter względny, czyli w pewnych sytuacjach po prostu nie obowiązuje. Oznacza to, że po spełnieniu określonych przesłanek świadek może nie składać zeznań lub uchylić się od odpowiedzi na pytanie.

Odmowa złożenia zeznań przez świadka

Świadek co do zasady jest zobowiązany do złożenia zeznań, jeżeli zostanie on wezwany przez organ prowadzący postępowanie. Zobligowany on jest do złożenia depozycji zgodnych z prawdą, a dodatkowo nie może on zatajać nic, co byłoby istotne z perspektywy prowadzonego postępowania.

Polski kodeks postępowania karnego przewiduje jednak kilka sytuacji, w których wezwany świadek jest uprawniony do odmowy złożenia zeznań.

Przede wszystkim uprawnienie do odmowy złożenia zeznań posiada osoba najbliższa dla oskarżonego. Definicję osoby najbliższej przewiduje kodeks karny i jest nią małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w  stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Podkreślenia wymaga fakt, że prawo do odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. W konsekwencji, świadek, który jest byłym małżonkiem nadal może z tego prawa skorzystać. W orzecznictwie wskazuje się jednak, że pojęcie osoby najbliższej nie może być interpretowane w sposób rozszerzający. Przykładowo, w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że  z  tego prawa nie może skorzystać była konkubina lub były konkubent, ponieważ nie pozostają one z oskarżonym we wspólnym pożyciu (por. wyrok SN z 23.07.2008 r., V KK 12/08, LEX nr 438485).

Oprócz tego, ustawa procesowa przewiduje możliwość zwolnienia od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie. Warto jednak zauważyć, że w tym przypadku odmowa złożenia zeznań nie wynika ze skorzystania z tego dobrodziejstwa przez osobę uprawnioną, ale brak złożenia zeznań będzie uwarunkowany decyzją organu prowadzącego postępowanie.

Po trzecie, z tego uprawnienia może skorzystać świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Powyższa przesłanka odnosi się do instytucji wyłącznie postępowania do odrębnego rozpoznania. Polega to na odrębnym rozpoznawaniu sprawy współsprawców jednego czynu zabronionego. Takowy świadek przesłuchiwany w postępowaniu prowadzonym przeciwko współsprawcy czynu jest uprawniony do odmowy złożenia zeznań.

Prawo do odmowy składania zeznań sprowadza się do tego, że osoba przesłuchiwana może w ogóle nie złożyć zeznań. Zupełnie inny charakter posiada prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie. W przypadku tej instytucji osoba przesłuchiwana co do zasady jest zobligowana do złożenia zeznań, jednakże może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Podkreślenia wymaga fakt, że osoba, która chce z tego prawa skorzystać, musi wskazać, że odmawia ona odpowiedzi na pytanie ze względu na tę przesłankę.

Odmowa składania wyjaśnień przez podejrzanego?

Złożenie wyjaśnień przez oskarżonego lub podejrzanego na etapie postępowania przygotowawczego jest jego wyłącznym uprawnieniem wynikającym z  przysługującego mu prawa do obrony. Przed przesłuchaniem na etapie postępowania przygotowawczego, czy też postępowania sądowego oskarżony musi być pouczony o prawie do odmowy złożenia wyjaśnień. Oskarżony może z tego prawa skorzystać w każdej sytuacji, przy czym nie musi on podawać jakiejkolwiek uzasadnienia dla swojego działania.

Wobec tego oskarżony, nawet jeśli uprzednio składał wyjaśnienia, w trakcie kolejnego przesłuchania jest uprawniony do skorzystania z tego uprawnienia. Pamiętać jednak należy, że w przypadku złożenia wyjaśnień na etapie postępowania przygotowawczego i odmowy ich złożenia przed sądem, sąd będzie uprawniony do ujawnienia złożonych wyjaśnień, czyli ich odczytania na rozprawie głównej.

Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej, każda sprawa karna powinna być analizowana indywidualnie.