Zakończenie postępowania karnego zazwyczaj jest kojarzone z wydaniem wyroku skazującego lub uniewinniającego, co jest poprzedzone przeprowadzeniem postępowania sądowego. Jednakże, polski proces karny przewiduje również inną formą zakończenia postępowania karnego, a polegającą na jego umorzeniu. Takie rozstrzygnięcie jest niezwykle korzystne dla oskarżonego, ponieważ może ono być podjęte jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego.
Czy sąd może umorzyć postępowanie karne?
Po skierowaniu aktu oskarżenia do sądu, postępowanie karne wkracza w nowy etap, a mianowicie w postępowanie sądowe. Od tego czasu, to sąd jest „gospodarzem” postępowania i jest odpowiedzialny za sposób jego prowadzenia. W ramach postępowania sądowego, sąd przeprowadzi szereg dowodów, który następnie doprowadzą do wydania wyroku – co do zasady – skazującego lub uniewinniającego.
Zdarza się jednak, że postępowanie karne, mimo skierowania aktu oskarżenia do sądu, może być zakończone znacznie szybciej, co będzie wiązało się z podjęciem pewnego rozstrzygnięcia procesowego. Mowa tu o umorzeniu postępowania karnego, tj. zakończeniu postępowania karnego bez przeprowadzenia obszernego postępowania sądowego.
Akt oskarżenia, który jest kierowany do sądu po zakończeniu postępowania przygotowawczego, może być poddany tzw. kontroli merytorycznej. Takowa kontrola może być przeprowadzona z urzędu, tj. sąd sam zadecyduje o jej przeprowadzeniu lub można ją zainicjować na wniosek strony, w tym samego oskarżonego lub jego obrońcy. Wspomniana kontrola polega niejako na merytorycznym rozpoznaniu sprawy bez przeprowadzenia postępowania sądowego. Innymi słowy – sąd bada, czy wniesienie aktu oskarżenia w rozpatrywanej sprawie było w ogóle uzasadnione.
Umorzenie postępowania karnego jest jednak niezwykle uzależnione od realiów konkretnej sprawy. Generalnie, zasadą jest, że sprawa powinna być rozpoznana na zasadach ogólnych, czyli wydanie orzeczenia winno być poprzedzone przeprowadzeniem postępowania sądowego. Aby doszło do umorzenia postępowania karnego, istnienie przesłanki uprawniającej do podjęcia tego rozstrzygnięcia musi być oczywiste, czyli okoliczności sprawy muszą prowadzić do wniosku, że prowadzenie postępowania karnego w konkretnej sprawie jest nieuzasadnione.
Kodeks postępowania karnego wyróżnia wiele podstaw do umorzenia postępowania karnego przez sąd. Do najważniejszych z nich należą: brak faktycznych podstaw oskarżenia, brak znamion czynu zabronionego, czy też znikoma społeczna szkodliwość czynu. Są to przesłanki, których wystąpienie jest bezpośrednio uzależnione od zgromadzonego materiału dowodowego i okoliczności sprawy.
Z tego względu, tak naprawdę już od momentu przedstawienia podejrzanemu zarzutów linia obrony oraz strategia procesowa podejrzanego powinna być ukierunkowana na uwidocznienie istnienia tych przesłanek, gdyż może to doprowadzić do szybkiego zakończenia prowadzonego przeciwko niemu postępowania.
Kiedy prokurator może umorzyć postępowanie?
Umorzenie postępowania karnego może jednak nastąpić znacznie wcześniej, gdyż może mieć to miejsce jeszcze na etapie postępowania przygotowawczego. Prokurator jako decydent postępowania przygotowawczego jest uprawniony do podjęcia tego rozstrzygnięcia procesowego z urzędu, jednakże taka decyzja procesowa zazwyczaj jest poprzedzona złożeniem wniosku przez obrońcę podejrzanego. Generalnie, umorzenie postępowania karnego może nastąpić z przyczyn formalnych lub merytorycznych. Te pierwsze są tak naprawdę niezależne od działania podejrzanego – do nich należy przykładowo przedawnienie karalności czynu lub brak wniosku o ściganie od osoby uprawnionej. Są to zatem okoliczności, na które podejrzany co do zasady nie ma jakiegokolwiek wpływu. Zupełnie inny charakter mają przesłanki merytoryczne, na wystąpienie których wpłynąć może podejrzany lub jego obrońca. Do najważniejszych z nich należy: niepopełnienie czynu zabronionego, brak znamion czynu zabronionego oraz znikoma społeczna szkodliwość czynu zabronionego.
W konsekwencji, istotnym jest, aby już od początku postępowania karnego podejrzany oraz jego obrońca podejmowali takie działania, które wykażą istnienie tych przesłanek i pozwolą na niezwykle szybkie zakończenie postępowania karnego.
Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej, każda sprawa karna powinna być analizowana indywidualnie.
